Ίσως να αρχίσουμε από τη γλώσσα;

Xειμώνας του 73, τελευταία ώρα του μαθήματος του φροντιστηρίου και οι αποκαμωμένοι μαθητές περιμένουν τον φυσικό τους-έναν κάπως ηλικιωμένο αλλά ευχάριστο καθηγητή, που αρεσκόταν στις παραδοξολογίες και στα ευφυολογήματα -να συνεχίσει την παράδοση του κεφαλαίου της Οπτικής, από το σημείο που το είχαν αφήσει. Ο φυσικός επιτέλους εμφανίζεται ασθμαίνοντας από το βάρος της ηλικίας και τον αριθμό των σκαλιών του τελευταίου ορόφου στον οποίο έπρεπε να ανέβει, αντί όμως για παράδοση καλεί, με ένα πονηρό […]

Το ερμπάριο της Έμιλυ Ντίκινσον

H  Έμιλυ Ντίκινσον (1830-1886) συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους Αμερικανούς ποιητές του 19ου αιώνα παρόλο που το έργο της, με εξαίρεση λιγοστά ποιήματα, γνωστοποιήθηκε μόνο, μετά τον θάνατό της.   Έζησε για το μέγιστο χρονικό διάστημα της σύντομης ζωής της κλεισμένη στο αυστηρό προτεσταντικό περιβάλλον του πατρικού σπιτιού της, έχοντας ελάχιστες κοινωνικές επαφές, κυρίως με φίλους με τους οποίους αλληλογραφούσε. Η ποίησή της σημαδεύτηκε από τη μοναξιά που βίωσε στα χρόνια της ζωής της και τα […]

John Scott Haldane

Όλοι γνωρίζουν ότι ένας δύτης πρέπει να αναδύεται σταδιακά από τα μεγάλα βάθη, έτσι ώστε να αποτρέπεται το ενδεχόμενο της προσβολής του από τη νόσο των δυτών. Και αρκετοί, δυστυχώς όχι όλοι – όπως αποδεικνύουν τα περιστατικά δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα- γνωρίζουν ότι το άοσμο αυτό αέριο προκαλεί το θάνατο από ασφυξία, διότι ανταγωνίζεται το οξυγόνο για τη σύνδεση με το μόριο της αιμοσφαιρίνης. Όλες λοιπόν αυτές οι γνώσεις, αλλά και οι πρακτικές συνέπειες […]

Μια επιβεβλημένη… οπισθοδρομική καινοτομία

«Η Βιολογία μπορεί να χωριστεί στη μελέτη των άμεσων αιτιοτήτων, δηλαδή τη μελέτη των επιστημών της Φυσιολογίας (με την ευρεία έννοια) και στη μελέτη των απώτατων αιτιοτήτων (εξελικτικών), που είναι το αντικείμενο της Φυσικής Ιστορίας» είχε πει ο μεγάλος εξελικτικός Ernst Mayr, και είχαμε δημοσιεύσει και εμείς, στα αποφθέγματα που κατά καιρούς αναρτούμε. Αυτή λοιπόν η μελέτη των απώτατων αιτιοτήτων, η Φυσική Ιστορία, τις τελευταίες δεκαετίες έχει υποχωρήσει, αν δεν έχει εγκαταλειφθεί στο Ελληνικό σχολείο, στο […]

Εx libris: Τα μικροσκοπικά αριστουργήματα του εσώφυλλου των βιβλίων

Πριν μερικά χρόνια ένας συνάδελφος είχε μυήσει τη σελίδα στις περίτεχνες μικρές ετικέτες ή σφραγίδες με τις οποίες, κατά τον 15ο ως και τον  19ο, κυρίως, αιώνα, ο κάτοχος ενός βιβλίου,  φυσικό πρόσωπο, βιβλιοθήκη ή οργανισμός, επεσήμαινε την ιδιοκτησία του σε αυτό. Οι ετικέτες αυτές που ονομάζονταν ex libris (που στα λατινικά σημαίνει: Από το βιβλίο του, από τη βιβλιoθήκη του), απεικόνιζαν το έμβλημα του κατόχου του βιβλίου και η πρακτική χρησιμότητά τους ήταν να περιορίζεται το […]

Πώς πεθαίνει ένα όμορφο μυαλό;

H σελίδα αποστρέφεται την αναφορά στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας, παρότι συντάσσεται από εκπαιδευτικό. Συνήθως τέτοιες συζητήσεις-όπως άλλωστε κάθε συζήτηση για οποιοδήποτε από τα πράγματα της χώρας μας- επικεντρώνονται στις (απαράγραπτες) ευθύνες της πολιτείας, σπανίως στις επιλογές και στις ευθύνες των πολιτών, και εν προκειμένω των εκπαιδευτικών, είναι αλυσιτελείς και ζοφερά, απλά και μόνο, διαπιστωτικές. Θα το επιχειρήσει όμως σήμερα, αναπαράγοντας μάλλον όσα απεχθάνεται. Θα σας μιλήσει για ένα περιστατικό που ο συντάκτης της έζησε […]

Για τις επαγγελματικές-επιστημονικές ενώσεις ο λόγος

Έχω έναν φίλο που χρόνια τώρα, παρά τις ματαιώσεις και τις διαψεύσεις, υποβάλλει απτόητος στην επαγγελματική ένωση στην οποία ανήκει, προτάσεις και σχέδια για τη βελτίωση της οργάνωσής της και τη δράση της.Όποτε λοιπόν μου στέλνει τις παρεμβάσεις του στην ένωση, για να μου ζητήσει τη γνώμη μου, έρχομαι στη δύσκολη θέση να μην τις υποδέχομαι με τον ενθουσιασμό που ο ίδιος πιθανώς επιθυμούσε. Αιτία της ασυγκίνητης στάσης μου δεν είναι πως ο φίλος λέει […]

Νεκρές γλώσσες;

Τελευταία ημέρα της εβδομάδας, τελευταία ώρα της ημέρας και παρόλο που ο δάσκαλος είναι κουρασμένος από τις ώρες που έχουν προηγηθεί, συνεχίζει να παρακινεί τους μαθητές του να προσέξουν, μπας και καταφέρει να κερδίσει κάτι στη μισή ώρα που απομένει μέχρι να χτυπήσει το κουδούνι. Το μάθημα αφορά στους αμυντικούς μηχανισμούς και παρά τη μεγάλη σημασία του, ό,τι μέσο δοκίμασε για να τραβήξει το ενδιαφέρον των μαθητών του, έχει αποτύχει. Οι ερωτήσεις που κάνει πέφτουν […]

Το ψάρεμα στα Ελληνικά Ακρογιάλια

Υπάρχουν στιγμές που χαίρεσαι πως βρίσκεσαι σε αυτήν την χρονική φάση της ιστορίας της ανθρωπότητας, για το λόγο ότι μπορείς να απολαμβάνεις και να επωφελείσαι από το πλέον συκοφαντημένο δώρο της, την Τεχνολογία. Μια από αυτές τις στιγμές ήταν όταν διάβασα μια ανάρτηση της παλαιάς φίλης και καθηγήτριας στον τομέα Ζωολογία του Α.Π.Θ. Ελένης Βουλτσιάδου στην οποία παρουσίαζε ένα βιβλίο, κόσμημα της ελληνικής βιβλιογραφίας που εκδόθηκε το 1941 και έφερε τον τίτλο: Το Ψάρεμα στα […]

Ένας κομψός νηματώδης

Σε προηγούμενες δημοσιεύσεις μας, είχαμε παρουσιάσει δύο από τους αφανείς ήρωες της εργαστηριακής έρευνας, την Drosophila melanogaster και την Ε. coli. Δικαιωματικά λοιπόν σειρά πρέπει να πάρει ένας σχετικά νεοφερμένος μέτοικος των εργαστηρίων βιολογίας ο οποίος όμως στα 40 χρόνια της ιστορίας του ως πειραματικό υλικό έχει καταφέρει να αναδειχθεί ως: – Ο πρώτος πολυκύτταρος οργανισμός του οποίου αλληλουχοποιήθηκε πλήρως το γονιδίωμα (Οκτώβριος 2002). – Ο μοναδικός πολυκύτταρος οργανισμός του οποίου συντάχθηκε το διάγραμμα που παρουσιάζει […]

Escherichia coli, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα αλλά με μεγάλη προσφορά στην εργαστηριακή έρευνα

Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας στα δημοφιλή πειραματικά υλικό, περνώντας στην Escherichia coli, έναν πραγματικό Ιανό του κόσμου των μικροβίων,  καθώς η γενναιοδωρία του, προς εμάς και τις υποθέσεις μας (έρευνα, παραγωγή προϊόντων), συνυπάρχει με την απειλητική ως και θανατηφόρο δράση του. Την συναντήσαμε λοιπόν σε μια από τις σχετικά πρόσφατες κατοικίες της, ένα εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας, και τις θέσαμε τις γνωστή ακολουθία ερωτήσεων, στις οποίες απήντησε με προθυμία. –Ποιο είναι το όνομά σας; Ο άνθρωπος που […]

Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εργαστηριακής έρευνας

Θα μπορούσατε να φανταστείτε τον Mendel να διασταυρώνει… πλατάνια προκειμένου να εξαγάγει τους νόμους της κληρονομικότητας ή τον Morgan να διασταυρώνει… ελέφαντες για να διερευνήσει τη φυλοσύνδετη κληρονομικότητα; Φυσικά όχι. Αν μη τι άλλο, ο χρόνος και ο χώρος που χρειάζεται για να αναπαραχθούν οι οργανισμοί αυτοί, τους κάνουν παντελώς ακατάλληλους ως υποψήφια πειραματικά υλικά. Αντί λοιπόν για ελέφαντες και πλατάνια στη βιολογία χρησιμοποιούνται οργανισμοί, που αν και στην καθημερινή ζωή μπορεί να περνούν απαρατήρητοι, […]

Καλύτερα ένα κακό σχέδιο, παρά κανένα…

Ο κ. Φωτεινός είναι λάτρης της επιστημονικής φαντασίας και είναι ακράδαντα πεπεισμένος πως αυτό το είδος λογοτεχνίας προάγει την επιστήμη. Συνηθίζει μάλιστα, όποτε υποκρίνομαι πως αμφιβάλω για το όφελος ιστοριών στις οποίες κανένα περιστατικό, δεν είναι πραγματικό και τεκμηριωμένο, να μου υπενθυμίζει μια ρήση του Ray Bradbury, του συγγραφέα του Fahrenheit 451, σύμφωνα με τον οποίο: «Οτιδήποτε έχουμε ονειρευτεί είναι μυθοπλασία και οτιδήποτε έχουμε επιτύχει είναι επιστήμη, ενώ όλη η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο και […]

Ένας καταραμένος ποιητής και ένας εξέχων βιολόγος για τη δύναμη της παρατήρησης

Tο SMS που μου είχε στείλει ο κ. Φωτεινός ήταν σαφές και δεν επιδεχόταν αντίρρηση: Σήμερα στις 11 το πρωί στο γνωστό μας καφέ. Για να γνωρίσεις δύο εξαιρετικά κείμενα για τη σημασία της παρατήρησης στην Τέχνη και στην Επιστήμη! Επειδή γνώριζα πως  ο αποστολέας του ποτέ δεν υπερέβαλε σε κάτι που τον εντυπωσίαζε και χαιρόταν να μου γνωστοποιεί, δεν δίστασα στιγμή και του απάντησα με ένα σύντομο ΟΚ. Τροποποίησα λοιπόν το πρόγραμμα του σαββατιάτικου πρωινού, ώστε να συμπεριλάβει […]

O κ. Φωτεινός και οι μοριακοί αισθητήρες

Θυμάσαι το παραμύθι με τους “τρεις πρίγκιπες του Σερεντίπ” που σου είχα διηγηθεί, άκουσα τον κ. Φωτεινό να μου λέει από την άλλη άκρη του σύρματος. Ποιο του απήντησα. Αυτό του Κίπλινγκ που μου είπατε προσφάτως; Όχι, όχι αυτό. Αυτό που λες είναι το παραμύθι για το πώς έγινε η προβοσκίδα του ελέφαντα. Δεν αναφέρομαι σ΄αυτό. Σου μιλώ για το παραμύθι από το οποίο προέκυψε η λέξη serendipity, που χαρακτηρίζει κάθε τυχαία και απροσδόκητη επιστημονική […]