Θάνος Καψάλης
Βιολόγος
Θάνος Καψάλης's Latest Posts
Δαρβινισμός και Τέχνη
έψη έχει διαποτίσει το σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, και χρειάστηκε να του αναπαραγάγω τη ρήση του Ernst Mayr ότι: «Η εξέλιξη είναι η πιο βαθυστόχαστη και ισχυρή ιδέα που συνέλαβε ο ανθρώπινος νους, τους τελευταίους 2 αιώνες», έγινε δύσπιστος και θεώρησε και την προσπάθεια μου και τη φράση του μεγάλου εξελικτικού υπερβολικές. Στη συνέχεια συνομιλώντας με ενημερωμένους συναδέλφους, συνειδητοποίησα ότι ακόμη και οι Βιολόγοι, αγνοούμε την πολυσχιδή επίδραση που άσκησε ο Δαρβινισμός στο σύνολο της πνευματικής δραστηριότητας, είτε αφορά τις επιστήμες (θετικές και ανθρωπιστικές), είτε την τέχνη.
Στο πλαίσιο λοιπόν του εορτασμού των 200 χρόνων από τη γέννηση του Δαρβίνου, αξίζει, από την πληθώρα των δεδομένων που επαληθεύουν τη ρήση του Mayr, να παρουσιαστεί ένα μόνο πολλοστημόριο της επίδρασης που άσκησε ο δαρβινισμός στον κόσμο της Τέχνης, εξοφλώντας ως ένα βαθμό και την επίδραση που άσκησε η Τέχνη σε αυτόν.
Γιατί είναι σημαντικό να διδάσκουμε την Εξέλιξη
(Από την έκδοση της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών: «Teaching about evolution and the nature of science«) Η Αμερικανική Ακαδημία Επιστημών σε μια από τις πολλές δράσεις για τη στήριξη της διδασκαλίας της Εξέλιξης, εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Teaching about evolution and the nature of science». Στο βιβλίο αυτό αποκαλύπτεται η αιτία για την οποία όλοι […]
Νέα βιολογία για νέα προγράμματα σπουδών
(Παρατηρήσεις από την 6η ημερίδα του ΕΜΒΟ με θέμα την εκπαίδευση στις επιστήμες 17-19 Μαίου 2007 | Heidelberg | Germany)
ΤουAndrew Moore
Programme Manager EMBO
Science & Society
Υπόβαθρο
Το έγγραφο αυτό συνεγράφη με αφορμή μια ημερίδα που διοργανώθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Μοριακής Βιολογίας (ΕΜΒΟ), χάρη στην οποία διασταυρώθηκαν οι απόψεις των Ευρωπαίων επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (εκπαιδευτικοί), στη σύνταξη των προγραμμάτων σπουδών και την έρευνα.Αναφέρεται στην παρουσίαση μερικών από τις περιοχές κλειδιά της σύγχρονης μοριακής βιολογίας στα προγράμματα σπουδών και τη διδασκαλία (βιολογία συστημάτων, βιοπληροφορική, μοριακή εξέλιξη και μοριακή γενετική). Αποπειράται επίσης να απαντήσει στο ερώτημα του βαθμού με τον οποίο η γνώση, η κατανόηση και οι δεξιότητες, οφείλουν να διδάσκονται σε περιοχές που θεωρείται ότι βρίσκονται στον ορίζοντα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και όχι στο επίκεντρό της.
Πολιτισμική Εξέλιξη
Οι Βιολόγοι έχουν μια πολύ καλή γνώση για το πώς οι μύγες κατέστησαν ανθεκτικές στο DDT και για το πώς οι άνθρωποι διαχωρίστηκαν από τα άλλα πρωτεύοντα κατά το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει διότι ο μηχανισμός που βρίσκεται κάτω από τις διαδικασίες
Ωστόσο δεν κατανοούμε το ίδιο καλά πώς εξελίχθηκαν οι κουλτούρες. Η πλειονότητα της ανθρώπινης εξέλιξης δεν περιλαμβάνει μεταβολές στο DNA μας, αλλά μάλλον μεταβολές στη γιγαντιαία βιβλιοθήκη μη γενετικών πληροφοριών, την κουλτούρα δηλαδή που διαθέτει το είδος μας. Αυτή η βιβλιοθήκη είναι τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από τη γενετική πληροφορίας μας και τα στοιχεία των διαφόρων ραφιών της, έχουν νόημα μόνο σε σχέση με άλλα στοιχεία.
Πράγματι υπάρχει μια μακρά και πικρή διαμάχη, ακόμη και για το αν είναι λογικό να χρησιμοποιούμε τον όρο εξέλιξη προκειμένου να προσδιορίσουμε τις μεταβολές στην κουλτούρα μας. Άλλωστε η κουλτούρα αποτελείται από επικαλυπτόμενα φαινόμενα, από τις γλώσσες, τις θρησκείες, τους θεσμούς και τις κοινωνικά μεταβιβαζόμενες σχέσεις εξουσίας, ως τις πληροφορίες που ενσωματώνονται στις κατασκευές μας, από τα θραύσματα των αρχαίων αγγείων ως τα αεροσκάφη jumbo. Η μελέτη των πολιτισμικών μεταβολών εκτός των κλάδων της βιολογίας και των κοινωνικών επιστημών αφορά και τους κλάδους των ανθρωπιστικών επίσης.
Παρά τις μεγάλες δυσκολίες στην σύνθεση μιας ολοκληρωμένης θεωρίας της πολιτισμικής μεταβολής που να προσδιορίζεται επαξίως ως εξελικτική, έχει αρχίσει να σημειώνεται πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση. Έχουμε αρχίσει να κατανοούμε τα πρότυπα των πολιτισμικών μεταβολών και το ρόλο της φυσικής επιλογής στη διαμόρφωσή τους. Και στο βαθμό που κάθε τι, από τα όπλα μαζικής καταστροφής ως την υπερθέρμανση του πλανήτη, είναι αποτελέσματα των μεταβολών της κουλτούρας του ανθρώπου στο διάβα του χρόνου, η απόκτηση μιας θεμελιώδους κατανόησης της πολιτισμικής εξέλιξης ίσως να αποτελέσει το κλειδί για τη διάσωση του πολιτισμού από τον ίδιο τον εαυτό του.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΕΥΡΥΤΕΡΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ στην πολιτισμική μεταβολή υπάρχουν από τότε σχεδόν που υπήρξαν ιστορικές καταγραφές. Στους νεώτερους χρόνους de Montesquieu (1689-1755) προσδιόρισε τη γονιμότητα του εδάφους, το κλίμα και τους γεωγραφικούς φραγμούς ως παράγοντες διαμόρφωσης του πολιτισμού. Στην πραγματικότητα ο Montesquieu προανήγγειλε την ανάλυση που υπήρχε στο κλασικό βιβλίο του Jared Diamond Όπλα, Σπόροι και Ατσάλι. Ο Montesquieu ενδιαφερόταν επίσης πολύ για το πως η πολιτισμική μεταβολή εκδηλώνεται, εξετάζοντας ζητήματα διακυβέρνησης όπως η διάκριση των εξουσιών, θέματα δηλαδή που είχαν επίσης κινήσει το ενδιαφέρον διανοητών όπως ο Αριστοτέλης και ο Locke. Άλλωστε η διατήρηση των αντιλήψεων που συμβάλλουν στη διατήρηση της διάκρισης των εξουσιών είναι ένα θέμα που ανησυχεί του Αμερικανούς πολιτικούς από το 1770 ως τις μέρες μας.
Ένα μεγάλο μέρος της διαμάχης εστιάστηκε στο αν οι μεταβολές στην κουλτούρα αποτελούν απλώς «ιστορία» ή πρότυπα. Αυτή η διαμάχη εν μέρει οφείλεται στο ότι μερικοί θεωρούν την πολιτισμική εξέλιξη ως «προοδευτική»: Το ξετύλιγμα δηλαδή ενός προκαθοριστικού νόμου που οδηγεί από τις «πρωτόγονες» κοινωνίες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών στις «ανεπτυγμένες» βιομηχανικές. Οι βιολόγοι από παλιά έχουν εγκαταλείψει την ιδέα ότι η εξέλιξη είναι προοδευτική. Μια προσεκτική ματιά στις κουλτούρες δείχνει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να προσδιοριστεί το τι είναι «ανεπτυγμένο» είναι ατυχής. Αντιθέτως ο Joseph Tainter και ο Robert Edgerton προσδιόρισαν τα στάνταρτς σύμφωνα με τα οποία κάποιες κοινωνίες μπορούν να θεωρηθούν «άρρωστες», καθώς ακολουθούν πρακτικές που οδηγούν στην καταστροφή τους.
Αν επιθυμούμε να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε τις πολιτισμικές μεταβολές γενικώς, η θεώρηση της κουλτούρας ως ένα εξελισσόμενο γνώρισμα κατ’ αναλογία με την γενετική εξέλιξη, είναι μια καλή αφετηρία. Αν οι γενετιστές μπορούν να προβλέψουν την αντίσταση των βακτηρίων στα αντιβιοτικά και να ανακαλύψουν τρόπους για να την επιβραδύνουν, μπορούν άραγε οι εξελικτικοί του πολιτισμού να επινοήσουν συστάσεις για το πώς μια διαμάχη δεν θα εξελιχθεί σε πόλεμο;
Κατανοώντας τα βλαστικά κύτταρα
Για αιώνες οι επιστήμονες γνώριζαν ότι κάποια ζώα μπορούν να αναγεννούν χαμένα τμήματα του σώματός τους. Και ο άνθρωπος στην πραγματικότητα μοιράζεται αυτήν την ικανότητα που έχουν άλλα ζώα, όπως ο αστερίας και ο τρίτων. Αν και δεν μπορούμε να αναπληρώσουμε ένα απολεσθέν πόδι ή δάκτυλο, τα σώματά μας αναγεννούν κανονικά το αίμα, το δέρμα […]
Η επιβίωση του … σιωπηλότερου
Μόνο πλήξη δεν θα νοιώσουν οι μαθητές σας από μια τέτοια προσέγγιση της έννοιας της Φυσικής Επιλογής.
Το κόμικ έχει ληφθεί και εξελληνιστεί από τον ενδιαφέροντα δικτυακό τόπο UNDERSTANDING EVOLUTION
Ο νέος αέρας που πνέει στη διδασκαλία της Βιολογίας
Συστήνουμε ένθερμα στους φίλους εκπαιδευτικούς κσι της β/θμιας και της γ/θμιας εκπαίδευσης, να διαβάσουν το παρακάτω άρθρο, που έχει φιλοξενηθεί στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης για τη Μοριακή Βιολογία (ΕΜΒΟ), παρά τη βεβαιότητα ότι θα μελαγχολήσουν.
Οι προβληματισμοί που αναπτύσσονται στο άρθρο για την πειραματική διδασκαλία της Βιολογίας και οι προτεινόμενες λύσεις, που δεν προέρχονται μόνο από την πολιτεία, αλλά και από πρωτοβουλίες μεμονωμένων εκπαιδευτικών, Πανεπιστημίων και ερευνητικών εργαστηρίων, δείχνουν, πόσο πολύ δρόμο έχουμε ακόμη να διανύσουμε, μέχρι οι μαθητές μας να επωφεληθούν από μια σύγχρονη βιολογική εκπαίδευση. Κλείνοντας αυτή την μικρή εισαγωγή στο εξαιρετικό άρθρο, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον πειρασμό να παραθέσουμε κάτι που είπε ένας Φινλανδός κυβερνητικός σύμβουλος σε ζητήματα εκπαίδευσης, για το Φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο σύμβουλος λοιπόν μας προειδοποιεί λέγοντας: “Οι βαθιές μεταρρυθμίσεις που είναι υπεύθυνες για την επιτυχία του Φινλανδικού μοντέλου, ξεκίνησαν πριν από 30 χρόνια, οπότε δεν θα μπορούσαν να αποτελούν γρήγορες λύσεις για άλλα εκπαιδευτικά συστήματα και προγράμματα”
Όταν οι εκπαιδευτικοί ρωτούνται να αναφέρουν, τι θυμούνται από τη διδασκαλία της Βιολογίας ως μαθητές, οι περισσότεροι ανασύρουν από τη μνήμη τους ώρες κουραστικής υπαγόρευσης, εντατική μελέτη πάνω από χονδρούς τόμους και περίπλοκα σχέδια μισο-αποσυντεθειμένων ζώων που έχουν διατηρηθεί σε φορμαλδεΰδη. Λίγοι μόνο αναπολούν, σε αντίθεση με τη Φυσική και τη Χημεία, αξέχαστες εργαστηριακές εμπειρίες.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεν εκπλήττει το γεγονός ότι πολλοί εκπαιδευτικοί, δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα με τα πειράματα της Μοριακής Βιολογίας. Η τάξη ήδη κινδυνεύει να υποσκελιστεί ως πηγή εκπαιδευτικού υλικού από το Διαδίκτυο, ενώ οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται απέναντι σε μαθητές που κινητοποιούνται όλο και δυσκολότερα. Όμως σε ένα πράγμα όλοι οι εκπαιδευτικοί συμφωνούν: Οι μαθητές λατρεύουν τα πειράματα. Όπως με ενθουσιασμό διετύπωσε ο Dean Madden, συνδιευθυντής του Εθνικού Κέντρου για την Εκπαίδευση στη Βιοτεχνολογία Στο 2ο Διεθνές Εργαστήριο εκπαιδευτικών του EMBO, «τα παιδιά λατρεύουν να λερώνουν τα χέρια τους στο εργαστήριο, και όσο πιο απλό είναι ένα πείραμα, τόσο το καλύτερο».
Ιούλιος 2007…
Δεν έχουμε μεγάλες ελπίδες ότι η πρόσφατη οικολογική καταστροφή θα αφυπνίσει την ελληνική πολιτεία και τους πολίτες της, ώστε να μεταβάλλουν τη στάση και τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον. Δυστυχώς όπου και να στρέψει κανείς το βλέμμα, είτε στη θάλασσα, είτε στο βουνό, είτε στην πεδιάδα, έρχεται αντιμέτωπος με τη συλλογική απάθεια […]
Συνδεθείτε
στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης που διατηρούμε...