Θάνος Καψάλης
Βιολόγος εκπαιδευτικός στο 1ο Λύκειο Ηλιούπολης
Θάνος Καψάλης's Latest Posts
Πολιτισμική Εξέλιξη
Οι Βιολόγοι έχουν μια πολύ καλή γνώση για το πώς οι μύγες κατέστησαν ανθεκτικές στο DDT και για το πώς οι άνθρωποι διαχωρίστηκαν από τα άλλα πρωτεύοντα κατά το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει διότι ο μηχανισμός που βρίσκεται κάτω από τις διαδικασίες
Ωστόσο δεν κατανοούμε το ίδιο καλά πώς εξελίχθηκαν οι κουλτούρες. Η πλειονότητα της ανθρώπινης εξέλιξης δεν περιλαμβάνει μεταβολές στο DNA μας, αλλά μάλλον μεταβολές στη γιγαντιαία βιβλιοθήκη μη γενετικών πληροφοριών, την κουλτούρα δηλαδή που διαθέτει το είδος μας. Αυτή η βιβλιοθήκη είναι τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από τη γενετική πληροφορίας μας και τα στοιχεία των διαφόρων ραφιών της, έχουν νόημα μόνο σε σχέση με άλλα στοιχεία.
Πράγματι υπάρχει μια μακρά και πικρή διαμάχη, ακόμη και για το αν είναι λογικό να χρησιμοποιούμε τον όρο εξέλιξη προκειμένου να προσδιορίσουμε τις μεταβολές στην κουλτούρα μας. Άλλωστε η κουλτούρα αποτελείται από επικαλυπτόμενα φαινόμενα, από τις γλώσσες, τις θρησκείες, τους θεσμούς και τις κοινωνικά μεταβιβαζόμενες σχέσεις εξουσίας, ως τις πληροφορίες που ενσωματώνονται στις κατασκευές μας, από τα θραύσματα των αρχαίων αγγείων ως τα αεροσκάφη jumbo. Η μελέτη των πολιτισμικών μεταβολών εκτός των κλάδων της βιολογίας και των κοινωνικών επιστημών αφορά και τους κλάδους των ανθρωπιστικών επίσης.
Παρά τις μεγάλες δυσκολίες στην σύνθεση μιας ολοκληρωμένης θεωρίας της πολιτισμικής μεταβολής που να προσδιορίζεται επαξίως ως εξελικτική, έχει αρχίσει να σημειώνεται πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση. Έχουμε αρχίσει να κατανοούμε τα πρότυπα των πολιτισμικών μεταβολών και το ρόλο της φυσικής επιλογής στη διαμόρφωσή τους. Και στο βαθμό που κάθε τι, από τα όπλα μαζικής καταστροφής ως την υπερθέρμανση του πλανήτη, είναι αποτελέσματα των μεταβολών της κουλτούρας του ανθρώπου στο διάβα του χρόνου, η απόκτηση μιας θεμελιώδους κατανόησης της πολιτισμικής εξέλιξης ίσως να αποτελέσει το κλειδί για τη διάσωση του πολιτισμού από τον ίδιο τον εαυτό του.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΕΥΡΥΤΕΡΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ στην πολιτισμική μεταβολή υπάρχουν από τότε σχεδόν που υπήρξαν ιστορικές καταγραφές. Στους νεώτερους χρόνους de Montesquieu (1689-1755) προσδιόρισε τη γονιμότητα του εδάφους, το κλίμα και τους γεωγραφικούς φραγμούς ως παράγοντες διαμόρφωσης του πολιτισμού. Στην πραγματικότητα ο Montesquieu προανήγγειλε την ανάλυση που υπήρχε στο κλασικό βιβλίο του Jared Diamond Όπλα, Σπόροι και Ατσάλι. Ο Montesquieu ενδιαφερόταν επίσης πολύ για το πως η πολιτισμική μεταβολή εκδηλώνεται, εξετάζοντας ζητήματα διακυβέρνησης όπως η διάκριση των εξουσιών, θέματα δηλαδή που είχαν επίσης κινήσει το ενδιαφέρον διανοητών όπως ο Αριστοτέλης και ο Locke. Άλλωστε η διατήρηση των αντιλήψεων που συμβάλλουν στη διατήρηση της διάκρισης των εξουσιών είναι ένα θέμα που ανησυχεί του Αμερικανούς πολιτικούς από το 1770 ως τις μέρες μας.
Ένα μεγάλο μέρος της διαμάχης εστιάστηκε στο αν οι μεταβολές στην κουλτούρα αποτελούν απλώς «ιστορία» ή πρότυπα. Αυτή η διαμάχη εν μέρει οφείλεται στο ότι μερικοί θεωρούν την πολιτισμική εξέλιξη ως «προοδευτική»: Το ξετύλιγμα δηλαδή ενός προκαθοριστικού νόμου που οδηγεί από τις «πρωτόγονες» κοινωνίες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών στις «ανεπτυγμένες» βιομηχανικές. Οι βιολόγοι από παλιά έχουν εγκαταλείψει την ιδέα ότι η εξέλιξη είναι προοδευτική. Μια προσεκτική ματιά στις κουλτούρες δείχνει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να προσδιοριστεί το τι είναι «ανεπτυγμένο» είναι ατυχής. Αντιθέτως ο Joseph Tainter και ο Robert Edgerton προσδιόρισαν τα στάνταρτς σύμφωνα με τα οποία κάποιες κοινωνίες μπορούν να θεωρηθούν «άρρωστες», καθώς ακολουθούν πρακτικές που οδηγούν στην καταστροφή τους.
Αν επιθυμούμε να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε τις πολιτισμικές μεταβολές γενικώς, η θεώρηση της κουλτούρας ως ένα εξελισσόμενο γνώρισμα κατ’ αναλογία με την γενετική εξέλιξη, είναι μια καλή αφετηρία. Αν οι γενετιστές μπορούν να προβλέψουν την αντίσταση των βακτηρίων στα αντιβιοτικά και να ανακαλύψουν τρόπους για να την επιβραδύνουν, μπορούν άραγε οι εξελικτικοί του πολιτισμού να επινοήσουν συστάσεις για το πώς μια διαμάχη δεν θα εξελιχθεί σε πόλεμο;
Κατανοώντας τα βλαστικά κύτταρα
Για αιώνες οι επιστήμονες γνώριζαν ότι κάποια ζώα μπορούν να αναγεννούν χαμένα τμήματα του σώματός τους. Και ο άνθρωπος στην πραγματικότητα μοιράζεται αυτήν την ικανότητα που έχουν άλλα ζώα, όπως ο αστερίας και ο τρίτων. Αν και δεν μπορούμε να αναπληρώσουμε ένα απολεσθέν πόδι ή δάκτυλο, τα σώματά μας αναγεννούν κανονικά το αίμα, το δέρμα και άλλους ιστούς. Η ταυτότητα των παντοδύναμων αυτών κυττάρων που μας επιτρέπουν να αναγεννούμε μερικούς ιστούς, αποκαλύφθηκε με τα πειράματαπου […]
Η επιβίωση του … σιωπηλότερου
Μόνο πλήξη δεν θα νοιώσουν οι μαθητές σας από μια τέτοια προσέγγιση της έννοιας της Φυσικής Επιλογής.
Το κόμικ έχει ληφθεί και εξελληνιστεί από τον ενδιαφέροντα δικτυακό τόπο UNDERSTANDING EVOLUTION
Ο νέος αέρας που πνέει στη διδασκαλία της Βιολογίας
Συστήνουμε ένθερμα στους φίλους εκπαιδευτικούς κσι της β/θμιας και της γ/θμιας εκπαίδευσης, να διαβάσουν το παρακάτω άρθρο, που έχει φιλοξενηθεί στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης για τη Μοριακή Βιολογία (ΕΜΒΟ), παρά τη βεβαιότητα ότι θα μελαγχολήσουν.
Οι προβληματισμοί που αναπτύσσονται στο άρθρο για την πειραματική διδασκαλία της Βιολογίας και οι προτεινόμενες λύσεις, που δεν προέρχονται μόνο από την πολιτεία, αλλά και από πρωτοβουλίες μεμονωμένων εκπαιδευτικών, Πανεπιστημίων και ερευνητικών εργαστηρίων, δείχνουν, πόσο πολύ δρόμο έχουμε ακόμη να διανύσουμε, μέχρι οι μαθητές μας να επωφεληθούν από μια σύγχρονη βιολογική εκπαίδευση. Κλείνοντας αυτή την μικρή εισαγωγή στο εξαιρετικό άρθρο, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον πειρασμό να παραθέσουμε κάτι που είπε ένας Φινλανδός κυβερνητικός σύμβουλος σε ζητήματα εκπαίδευσης, για το Φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο σύμβουλος λοιπόν μας προειδοποιεί λέγοντας: «Οι βαθιές μεταρρυθμίσεις που είναι υπεύθυνες για την επιτυχία του Φινλανδικού μοντέλου, ξεκίνησαν πριν από 30 χρόνια, οπότε δεν θα μπορούσαν να αποτελούν γρήγορες λύσεις για άλλα εκπαιδευτικά συστήματα και προγράμματα»
Όταν οι εκπαιδευτικοί ρωτούνται να αναφέρουν, τι θυμούνται από τη διδασκαλία της Βιολογίας ως μαθητές, οι περισσότεροι ανασύρουν από τη μνήμη τους ώρες κουραστικής υπαγόρευσης, εντατική μελέτη πάνω από χονδρούς τόμους και περίπλοκα σχέδια μισο-αποσυντεθειμένων ζώων που έχουν διατηρηθεί σε φορμαλδεΰδη. Λίγοι μόνο αναπολούν, σε αντίθεση με τη Φυσική και τη Χημεία, αξέχαστες εργαστηριακές εμπειρίες.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεν εκπλήττει το γεγονός ότι πολλοί εκπαιδευτικοί, δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα με τα πειράματα της Μοριακής Βιολογίας. Η τάξη ήδη κινδυνεύει να υποσκελιστεί ως πηγή εκπαιδευτικού υλικού από το Διαδίκτυο, ενώ οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται απέναντι σε μαθητές που κινητοποιούνται όλο και δυσκολότερα. Όμως σε ένα πράγμα όλοι οι εκπαιδευτικοί συμφωνούν: Οι μαθητές λατρεύουν τα πειράματα. Όπως με ενθουσιασμό διετύπωσε ο Dean Madden, συνδιευθυντής του Εθνικού Κέντρου για την Εκπαίδευση στη Βιοτεχνολογία Στο 2ο Διεθνές Εργαστήριο εκπαιδευτικών του EMBO, «τα παιδιά λατρεύουν να λερώνουν τα χέρια τους στο εργαστήριο, και όσο πιο απλό είναι ένα πείραμα, τόσο το καλύτερο».
Ιούλιος 2007…
Δεν έχουμε μεγάλες ελπίδες ότι η πρόσφατη οικολογική καταστροφή θα αφυπνίσει την ελληνική πολιτεία και τους πολίτες της, ώστε να μεταβάλλουν τη στάση και τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον. Δυστυχώς όπου και να στρέψει κανείς το βλέμμα, είτε στη θάλασσα, είτε στο βουνό, είτε στην πεδιάδα, έρχεται αντιμέτωπος με τη συλλογική απάθεια και βαναυσότητα που επιφυλάσσει στο περιβάλλον, η σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Αναζητούμε και καταδικάζουμε- και πολύ καλά κάνουμε- τις «αρπαχτές» από […]
Εχει νόημα η ιατρική χωρίς την εξέλιξη;
Της Catriona J MacCallum Είναι παράδοξο το γεγονός ότι ο Κάρολος Δαρβίνος, ίσως η πιο διάσημη αποστασία από την Ιατρική (σημ. μτφρ. Ο Δ. στα νιάτα του άρχισε σπουδές στην Ιατρική τις οποίες εγκατέλειψε), ήταν ταυτοχρόνως ο άνθρωπος που έδωσε ώθηση σε ένα αντικείμενο, το οποίο σπανίως περιλαμβάνεται στην ιατρική εκπαίδευση. Πράγματι ακόμη και η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά, το τυπικό παράδειγμα εξελίξεως που υπάρχει στα εγχειρίδια, σπανίως περιγράφεται ως «εξέλιξη» στα άρθρα που […]
Τίποτε στη Βιολογία δεν έχει νόημα, παρά υπό το φως της Εξέλιξης
Πρόλογος Το biology4u σταθερά αφοσιωμένο στη μεγάλη υπόθεση για τη Βιολογία και την Εκπαίδευση, τη διδασκαλία της Εξέλιξης, παρουσιάζει ένα κείμενο του Th. Dobzhansky που δημοσιεύτηκε πριν από 33 χρόνια στο περιοδικό «The American Biology Teacher». Στην επιλογή μας να δημοσιεύσουμε ένα παλαιό κείμενο, σύμφωνα με τους τρέχοντες ρυθμούς ανάπτυξης της βιολογίας, βάρυνε ότι, παρά τα χρόνια που μεσολάβησαν, παραμένει σημαντικό και επίκαιρο, όπως κάθε έργο που φέρει την σφραγίδα μιας μεγάλης προσωπικότητας και επίσης […]
Η Βιολογία πάει… σινεμά (1)
Γιγαντιαίες αράχνες, κλώνοι δικτατόρων, δεινόσαυροι, μυστηριώδεις ιοί, εκδικητικές φάλαινες και άλλες βιολογικές απειλές, είναι μερικά από τα θέματα με τα οποία οι σεναριογράφοι ταινιών επιστημονικής φαντασίας και τρόμου, τροφοδοτούν την κινηματογραφική βιομηχανία, από τις αρχές σχεδόν του προηγούμενου αιώνα. Στο ίδιο όμως χρονικό διάστημα εκτός από τις ταινίες που εξάπτουν την φαντασία του θεατή, έχουν χρησιμοποιηθεί χιλιόμετρα κινηματογραφικού φιλμ για να παραχθούν ντοκυμονταίρ, ταινίες και κινούμενα σχέδια υψηλής επιστημονικής ακρίβειας, που ξεναγούν το θεατή σε […]
Συνδεθείτε
στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης που διατηρούμε...